Գրիգի <<Հիսուսի կատուն>> պատմվածքը ինձ դուր եկավ, քանի որ հետաքրքիր և ուսուցանող է։ Պատմվածքը դպրոցական տղաների մասին է։ Այդ տղաներից Նարեկը մի օր դպրոց կատու է բերում։Օգտվելով նրա միամտությունից կատվին վաճառել էին տղային։ Նրան ասել են՝ իբր Հիսուսի կատուն է,և նա հավատացել է,քանի որ ուներ որոշ խնդիրներ: Այդ պատճառով Նարեկին ծաղրում են, դասընկերների պատճառով տեղի է ունենում մի դեպք։Պատահածից հետո ոչ ոք չի տեսնում նրան։ Բայց տարիներ անց դաընկերներից մեկը նրան հանդիպում է եկեղեցում։Նարեկը այդ դեպքից հետո չեր կոտրվել։
Կարծում եմ այս ստեղծագործությունը դպրոցներում պետք է ուսումնասիր են, քանի որ մարդկանց սխալ խոսքերի և արարքների հետևանքով շատերը կարող են կոտրվել և հուսահատվել։
Հայ ժողովրդական ասացվածքի համաձայն՝«Տղամարդը տան դրսի պատն է, կինը՝ ներսի»։ Նույն ընկալումը տեսնում ենք Հայաստան աշխարհի թագավորների ու թագուհիների գործունեության տրամաբանությսն մեջ։ Թագուհիները, երկրի «ներսի պատի» դերը կատարելով, հաճախ մնացել են չնկատված կամ տեղ չեն գտել հիշատակարաններում։
Նպատակը՝ ճանաչել հայոց թագուհիներին, իմանալ նրանց ներդրումը հայոց պետականության հզորացման և մշակույթի զարգացման գործում։ Ճանաչել ….պատմական ժամանակաշրջանը
Խնդիրները՝ հայոց արքաների կողքին հիշատակել և գնահատել հայոց թագուհիների գործունեությունը, ուսումնասիրել հայ կնոջ պատմական կերպար ըստ ժամանակաշրջանների
Մասնակիցներ՝ 1-ին կուրսի ուսանողներ
Ընթացք/ քայլեր՝
Ուսանողները կբաժանվեն խմբերի, յուրաքանչյուր խումբ կընտրի հետազոտության համար մեկ հայ թագուհի
Ուսանողները հայ թագուհիների մասին փնտրում և հավաքում են տեղեկություններ համացանցից, գրքերից։
Цель проекта — исследование традиций и обычаев, истории появления празднования Рождества в России и Армении.
Задачи проекта:
Познакомиться с историей возникновения Рождества как праздника;
Изучить имеющуюся литературу о праздновании Рождества в Армении;
Провести сравнительный анализ особенностей празднования Рождества в России и Армении, выделить сходства и различия;
Объект исследовательской работы – русская и армянская культура, предмет исследования — традиции и обычаи празднования Рождества Христова в России и Армении.
Методы проведения исследования:
Отбор информации в процессе анализа литературы и интернет ресурсов по выбранной тематике. Просмотр видео материалов и анализ увиденного.
Проведение сравнительного анализа исследуемых материалов.
Обобщение полученной информации.
Этапы работы:
Постановка проблемы, выбор желающих работать по данной проблеме.
Выбор литературы и интернет ресурсов и видеоматериала для работы по данной теме.
Распределение элементов исследования между учащимися, подготовка каждым материала по данному вопросу.
3.Сравнение традиций праздника Рождества в Армении и России
Глава 1.
ИЗ ИСТОРИИ ПРАЗДНОВАНИЯ РОЖДЕСТВА.
Как появился праздник Рождества Христова?
История праздника Рождества Христова кратко для детей в церковных книгах обычно описывается примерно так: «Повелел император Октавиан Август провести перепись населения на всей подчиняемой ему земле. А для удобства указал, чтобы все жители возвратились в родные города. Иосиф был из рода Давида, поэтому вместе со своей женой Марией отправились они в Вифлеем. До родов Марии оставалось совсем мало времени, но лишь к вечеру пятого дня они добрались до места. Оба были изнурены тяжёлой дорогой, но не удалось им найти подходящего ночлега, ведь в Вифлеем на перепись прибыло очень много народу. Все постоялые дворы были уже переполнены, а цены за ночлег так подскочили, что бедному плотнику оказались не по карману. В результате долгих поисков Святое семейство нашло приют в пещере возле Вифлеема, в которую пастухи загоняли скот от непогоды. Здесь, в пещере, и наступила святая ночь, в которую на свет появился Спаситель. Мария спеленала его и за неимением люльки вынуждена была положить сына в ясли, наполненные сеном для кормления животных. Божественного младенца с двух сторон согревали вол и осёл. О великом событии рождении сына Бога первыми узнали пастухи. Ночную тьму вдруг разогнал дивный свет, пастухам явился сияющий ангел, который и возвестил им о приходе Мессии. Пастухи увидели, что из одной из пещер пробивается яркий свет. Они вошли в эту пещеру, где и обнаружили Иосифа, Марию и лежащего в яслях младенца». Повествующая про Рождество история праздника кратко подчёркивает, что хоть пастухи были неграмотны, всё же они тотчас уверовали, что стали свидетелями рождения не простого ребёнка, но Сына Божия, а свет Вифлеемской звезды не позволил в этом сомневаться. Волхвы-мудрецы, жившие далеко на востоке, также пришли поклониться Младенцу. Они смогли предвидеть это событие, а увидев на небе путеводную звезду, тотчас отправились в путь. В библейских историях Рождества сказано, что пройти волхвам пришлось через несколько стран, но они предстали перед Мессией не с пустыми руками, а с дарами не просто для младенца, но для Царя: золотом, смирной и ладаном. Царю Иудеи — Ироду Великому также стало известно о предсказании пророков о появлении нового царя, и он опасался потерять свою власть. Поговаривали, что он даже пустился на хитрость, обратившись к волхвам и прося их указать место, где родился Мессия, чтобы пойти туда и поклониться ему. Но волхвам стало известно о злом замысле Ирода, поэтому они оставили в тайне от царя место рождения Иисуса. Далее краткая история Рождества омрачается, ведь Ирод пошёл другим путём – приказал убить всех младенцев, коим исполнилось не более двух лет. В результате погибло свыше 14 000 детей, однако, Иисусу удалось чудесным образом уцелеть – к Иосифу явился ангел, подсказавший ему, что нужно направиться в Египет. Туда и отправилось Святое семейство, где и дождалось вскоре смерти грозного царя. Об истории появления праздника мы узнали из детской Библии, а чтобы еще больше проникнутся этим событием, мы посмотрели научно-познавательный мультфильм «Рождение Христа» и «Рождество Иисуса».
РОЖДЕСТВО НА РУСИ.
Говоря об истории празднования Рождества на Руси, необходимо, прежде всего отметить, что начинается она в 10. Рождество слилось с зимним древнеславянским праздником в честь духов-предков (святками). Поэтому в празднике Рождества сохранились «святочные» обряды. К празднованию Рождества верующие готовились сорокадневным постом. Пост предписывал воздержание не только от пищи скромной, но и от дурных поступков. В это время не проводились венчания, не справлялись праздники, которые сопровождались весельем и разгульем. День, предшествующий Рождеству, называют Сочельником. В крестьянском быту к рождественскому сочельнику хозяйки прибирали избы и горницы: мыли, белили своё жилище, а так же занимались приготовлением пищи и сдобной выпечки. Старались засветло сходить в баню и встречать праздник в новой одёжке. Накануне Рождества полагалось никакой пищи не есть весь день до сумерек, то есть до появления первой звезды. На закате солнца хозяин со всеми домочадцами становился на молитву. После окончания молитвы начинался ужин – вечеря. По окончании вечери колядовали. Коляда состояла в том, что деревенская молодёжь – парни и девушки, собирались большими компаниями, разукрашивали лицо, выворачивали одежду, на сани сажали Коляду — куклу или девушку, одетую сверх шубы в белую рубашку, и пели обрядовые песни. Дети ходили по селу со звездой, изготовленной из лучины и бумаги и пели под окнами (или заходя в дом) колядки — песни, в которых восхваляли, величали хозяев, получая от них подарки: конфеты, выпечку, денежки.
В рождественскую ночь открывали настежь дверь и звали к праздничному застолью любого прохожего, который шел мимо, даже если им оказывался бездомный нищий. По старинному поверью, считалось, что в его образе может скрываться сам Христос.
Как праздновали святки на Руси, мы узнали, посмотрев научно-познавательное видео «Когда и как празднуют Святки на Руси: Традиции, обычаи, гадания…» и «Традиции празднования Рождества». В других источниках мы тоже нашли информацию, которую оформили в сообщения и выступили потом перед одноклассниками.
С первым утренним ударом колокола все спешили в церковь на праздничное богослужение. Только придя, домой, отстояв торжественную праздничную церковную службу, подавали к столу угощение. На рождественском столе стояло13 блюд: салаты, рыбные закуски, красный борщ, заяц в горшочке, каша в тыкве, пироги, рулеты, пряники. Количество совершающих праздничную трапезу должно было быть четным. При нечетном числе, ставился лишний прибор.
С 18 века Рождество стало неразрывно связано ещё и с подарками, ёлками, радостным ожиданием чуда, праздничным семейным застольем. В России традиция новогодней ёлки начинается в эпоху правления Петра I. Интересно, что в страну ёлка изначально приходит именно как новогодний, а не рождественский атрибут. Петр I повелел украшать свои дома сосновыми, еловыми и можжевеловыми ветвями. К концу 19 века ёлки стали главным украшением и городских и деревенских домов, и в 20 веке были неотделимы от зимних праздников. Но история елки в России была отнюдь не безоблачна. Во время военных действий с Германией, рождественскую елку запретили, как вражескую, немецкую затею. В начале 20 века религия была под запретом, разрушались и разорялись храмы. Ничто не должно было напоминать о великом христианском празднике. Но накануне второй мировой войны обычай наряжать елку вновь вернулся. Правда, для большинства неверующих советских людей вернулась елка уже не как рождественская, а как новогодняя.И звезды на верхушке стали по-советски пятиконечными.
В 19 веке появляются первые поздравительные открытки, традиция эта пришла из Англии. Шло время, отношение к религии менялось. И теперь Рождество Христово – это единственный религиозный праздник, который стал в России государственным.
Рождество в Армении отмечается на день раньше даты, принятой в русской традиции – 6 января.
И это не случайно. На протяжении многих веков в Армении формировались традиции и обычаи, тесно связанные с древней историей христианства в этой стране. Сегодня они стали визитной карточкой армянского народа. Открытые, добродушные, но в то же время очень вспыльчивые и темпераментные, армяне трепетно относятся к своим традициям, так что даже в условиях современного мира им удается отмечать все священные христианские праздники, в том числе, конечно, и Рождество.
То что Рождество в Армении празднуется на один день раньше, чем в России,объясняется опять же древней традицией. Дело в том, что еще до V века Рождество Христово и Крещение во многих христианских странах традиционно отмечалось в одно и тоже время – в ночь с 5 на 6 января. Но в дальнейшем некоторые Церкви изменили эту традицию, разделив празднование двух этих великих событий и учредив два отдельных праздника. Армянская жеЦерковь сохранила старинный обычай.
«Чрагалуйц» — так называется канун Рождества в Армении, отмечаемый 5 января. В это время верующие приносят из храмов в свой дом рождественский огонь.Он символизирует свет Вифлеемской звезды, который указал волхвам дорогу к младенцу Христу.
Утром следующего дня все собираются семьями на Рождественскую Литургию и Святое Причастие. Самое торжественное и многолюдное богослужение проходит в Эчмиадзине (буквально «Место сошествия Единородного»). Это древнейший монастырь, который был построен сразу после принятия Арменией христианства при царе Трдате III в 301-303 гг. Здесь располагается центр Армянской Апостольской Церкви: резиденция Патриарха, духовные школы и так далее.
После службы проводят Великое освящение воды в память о Крещении Иисуса Христа в реке Иордан. Вода освящается Библией, крестом и священным миром. Затем ее раздают прихожанам. Освященная вода будет служить для исцеления от телесных и душевных недугов.
Как и в России, Рождество в Армении является семейным праздником, который собирает родных и близких за богато накрытым праздничным столом. Подают по традиции рыбу, которая с древности является символом христианства. Также принято угощать плавом (пловом): рис олицетворяет человечество, а изюм — избранных, которых выбрал Господь для продолжения своего дела. В Рождественскую ночь со словами «Христос родился и нам явился! Вам и нам благая весть!» поднимаются бокалы с красным сухим вином.
Часто можно на столах встретить такое блюдо как толма или долма (оно чем-то похоже на голубцы). Готовят и арису, айлазан, воспнапур и многие другие лакомства.
Армянский народ известен своим гостеприимством и теплотой. Порой туристы специально приезжают, чтобы именно в это душевной, домашней обстановке отпраздновать Рождество Христово. Люди в Армении хранят и берегут свои традиции, так как именно они объединяют весь народ.
Ես հինգ կամ վեցերորդ դասարանի աշակերտ էի, երբ մասնակից եղա այս պատմությանը: Դասղեկը և աղջիկները դասարանում չէին, տղաները խմբվել էին նստարաններից մեկի մոտ, ծիծաղում էին: Պարզելու համար, թե ինչն է նրանց զվարճացրել, մոտեցա և խմբի կենտրոնում տեսա Նարեկին, որը շոյում էր կիսաբաց պայուսակից վախվորած նայող մոխրագույն կատվին: – Ի՞նչ է եղել,- հարցրի ոգևորված: – Նարեկին խաբել, վրան կատու են ծախել,- պատասխանեց Տիգրանը, որի աչքերը շատ ծիծաղելուց արցունքոտվել, վարդագույն էին դարձել: – Ինձ չե՛ն խաբել,- ասաց Նարեկը: – Ով գիտի աղբանոցից են գտել,- շարունակեցՏիգրանը,- ասել են՝ իբր Հիսուսի կատուն է, հավատացել է: – Չե՛ն խաբել, ինձ չե՛ն խաբել, կատվի էդպիսի տեսակ կա՛, շատ հազվադեպ պատահող տեսակ է, անունն էլ Հիսուսի կատու է, որովհետև չի սուզվում, ջրի վրայով քայլել է կարողանում,- աչքերը արագ-արագ թարթելով՝ նորից խոսեց: Ծիծաղի նոր ալիք բարձրացավ: Դեռ լավ չէի հասկանում՝ ինչ է կատարվում, սակայն համատարած ծիծաղը վարակիչ էր: – Վաճառողն է էդպես ասել, չէ՞,- վրա բերեց Կարենը: – Դդում ես, էլի: -… -…
Նա շարունակ շոյում էր կատվին ու պնդում, որ իրեն չեն խաբել, որ կատվի այդ տեսակը իրոք կարող է ջրի վրայով քայլել: Բանը հասավ այնտեղ, որ Նարեկն ու Կարենը քիչ էր մնում ծեծեին իրար. երբ Կարենը ձեռքը երկարեց կատվին, Նարեկը թույլ չտվեց դիպչել, միմյանց օձիք բռնեցին, բաժանեցինք: -Գի՛ժ, պատռեցիր,- օձիքը շոշափելով՝ բղավում էր Կարենը, այտերն արցունքոտվել էին:-Գի՛ժ ես: Նարեկը ձայն չէր հանում, գլուխը կախ շոյում էր կատվին, ասես ոչինչ չէր եղել: – Տե՛ս, Ճվճվիկը դռան մոտ է,- շրջվելով դեպի Գրիգորը՝ ասաց Կարենը, կանաչ աչքերը փայլում էին զայրույթից: Ճվճվիկը ընկեր Ադիբեկյանն էր` ուսմասվարներից մեկը: Մականունը ստացել էր ականջ ծակող սուր ձայնի և հաճախ բղավելու սովորության համար: Դասամիջոցներին կանգնում էր դպրոցի կենտրոնական մուտքի առջև, հսկում, որ աշակերտները չփախչեն: – Դռան մոտ է,- վերադառնալով ասաց Գրիգորը: – Զուգարանի պատուհանից կփախչենք,- վճռեց Կարենն ու նայելով Նարեկին` ավելացրեց.- Դու էլ ես գալիս: Երբ թեքվեցինք դեպի ձորը տանող ճանապարհը, նոր միայն կռահեցի, թե ինչ կա Կարենի մտքին: Ինչ-որ բան հուշում էր ինձ, որ պետք է վերադառնալ, չէի ցանկանում մասնակից լինել այն բանին, ինչ քիչ հետո էր լինելու, բայց նաև հետաքրքրությունը մեծ էր, հետո ճանապարհի կեսից ետ կանգնելն էլ անհարմար էր, ի՞նչ կմտածեին տղաները: Քայլում էի ու նայում դեղին պայուսակը երկու ձեռքով կրծքին սեղմած Նարեկին, իսկ մտապատկերումս նրա մոր խեղճացած ձեռքերն էին… Ամեն ամսվա վերջին, երբ դասղեկի սեղանին ցելոֆանե անթափանց տոպրակ էր հայտնվում, պարզ էր, որ Նարեկի մայրն է եկել: Ոչ մի տոն բաց չէր թողնում իր շնորհակալությունը հայտնելու դասղեկին, իսկ վերջինս իր գործը լավ գիտեր. ժամանակ առ ժամանակ դասամիջոցներին խնդրում էր Նարեկին դուրս գալ և դասարանին ասում էր.Երբ դասի ժամանակ կանգնում է նստած տեղից, քայլում դասարանում կամ այլ տարօրինակություն անում, ուշադրություն մի՛ դարձրեք, մի՛ նկատեք նրան… մեր Նարեկը խնդիր ունի նյարդերի հետ, բուժվում է, ժամանակավոր բաներ են, ոչ մի լուրջ բան… մենք պետք է օգնենք նրան, երբ ծիծաղում եք, արձագանքում յուրաքանչյուր շարժմանը, ավելի եք ոգևորում, մի՛ նկատեք: Իսկ վերջում ավելացնելով «Մեր խոսակցության մասին ոչ մի խոսք նրա մոտ», գնում էր: Այսպես, առաջին դասարանից նրա մայրը գալիս էր, անհատապես շնորհակալություն հայտնում բոլոր ուսուցիչներին, իսկ ես նայում էի ձեռքերի դուրս ցցված երակներին, որ ծառի հողոտ արմատներ էին հիշեցնում ու տխրում: Ի՞նչ կար այդ ձեռքերում, ի՞նչն էր այդպես գրավել… Մեր կյանքի առաջին սեպտեմբերի մեկին բոլորս ճերմակ հագնված, մի մարդու նման կանգնած էինք դպրոցի հրապարակում, դասղեկը, որի հետ նոր էինք ծանոթացել, հորդորում էր լուռ մնալ, տնօրենը ճառ էր ասում: Ոչ ոք չէր լսում, թե ինչ է ասում տնօրենը, կամ գուցե լսում էին, հիշում եմ` իմ հայացքը սառել էր Տիգրանի մուգ մանուշակագույն պիջակին, միայն նա էր տարբերվում բոլորից, ասես սև աղավնի լիներ սպիտակների մեջ: Մինչ տարված էի պիջակի ոսկեջրած կոճակներով, մի նիհար կին, որդու ձեռքը բռնած մոտեցավ մեզ. նրանք էին: Առաջին իսկ հանդիպման ժամանակ ձեռքերը չվրիպեցին աչքիցս, դուրս ցցված երակները իսկույն գրավեցին ուշադրությունս, ինչ-որ տխուր բան կար այդ ամենի մեջ…
Տիգրանն ու Կարենը առջևից էին գնում, տաք քամին երկրորդ անգամ սահեց քրտնած ծոծրակիս վրայով, և նոր միայն ինքս ինձ բռնեցրի, որ տագնապով ոտքերիս տակ եմ նայում` փորձելով կանխազգալ դարանակալ օձի հարձակումը: Ասում էին` անցյալ տարի, երբ տոթ օրը կախված է եղել ձորի վրա, և տաք քարերից լռություն է բարձրացել երկինք, զարմանալի գեղեցիկ օձը խայթել է տղային: Նա ձեռքը երկարել է՝ փորձելով որսալ օձին, բայց օձը խայթել է: Այդ օրը ոչ ոք չի եղել ձորում՝ բացի տղաներից, մինչև դուրս են բերել վիրավոր ընկերոջը, տղայի մազերը ամբողջությամբ սպիտակել են: Թույնի ազդեցությունից են սպիտակել, օրգանիզմը պայքարել է, բախտը բերել՝ ողջ է մնացել… Իջնում էինք զառիվայր ճանապարհով, մանրահատիկ խճաքարը փախչում էր մեր ոտքերի տակից, աչքերիս առաջ սպիտակած մազերով տղան էր, ամեն օր տեսնում էի դպրոցի միջանցքում, մի դասարան բարձր էր ինձնից, այլևս ձոր չի իջնում, երբեք չի իջնելու… – Հաստատ անձրև է գալու,- ասաց Գրիգորը: – Ի՞նչ գիտես: – Թևս մզմզում է, երբ ինչ-որ տեղդ կոտրված է լինում, զգում ես, թե երբ է անձրև գալու, կոտրված տեղը անձրևից առաջ զգացնում է: Հիմա թևս մզմզում է: – … – … – …
– Կարո՞ղ է ճիշտ է ասում ու կատվի այդ տեսակը իրոք կա,- միայն ինձ լսելի հարցրեց… Գրիգորը այլևս հարցեր չտվեց, ամբողջ ճանապարհին կոտրված թևի և սպասվող անձրևի մասին խոսեց, չէի լսում, բառերը կորչում էին օդում, ուշադրությունս ուղղված էր մոտակայքում թաքնված օձին, վախենում էի: Երբ հասանք գետի մոտ, ջուրը լույսի անդրադարձմամբ աչքով էր անում ինձ, ինչ-որ բան նորից հուշում էր, որ պետք է վերադառնալ, չէի ցանկանում մասնակից լինել այն բանին, ինչ քիչ հետո էր լինելու, բայց մնացի… – Քեզ չեն խաբել, չէ՞, դե որ չեն խաբել, կատվին ջու՛րը նետիր,-ասաց Կարենը,- թող քայլի ջրի վրայով: Նարեկը ձայն չէր հանում, նայում էր նրան ու աչքերը թարթում: – Չե՞ս լսում, խո՞ւլ ես, ասում եմ՝ ջու՛րը նետիր… Հետո ամեն ինչ արագ կատարվեց, թե ինչպես Կարենը ձեռքը տարավ պայուսակին և ինչպես այն հայտնվեց գետում, իմ աչքի առաջ է եղել: Պայուսակը լողում էր արծաթագույն մակերեսին, սուզվում-բարձրանում՝ կարծես փորձելով կառչել որևէ քարից, բայց ջրի հոսքը արագ էր, շատ արագ: Մի պահ Նարեկը անշարժ, հիպնոսացածի նման նայում էր հեռացող պայուսակին ու ոչինչ չէր անում: Գուցե չէր հավատում, որ իր մոտ չէ, որ մատները այդպես հեշտ, առանց դիմադրության կարող էին հանձնել ուրիշին: Գիտեր, զգում էր՝ դիմադրություն է եղել, մատները չէին հանձնվել, մատները մրմռում էին, ծակծկոցներ էր զգում ափի մեջ ու ոչինչ չէր անում… Գուցե լավ էլ հասկանում էր, թե ինչ է կատարվում, պարզապես ինչ-որ բանի էր սպասում, նայում էր ու սպասում… Երբ պայուսակը դեղին կետ դառնալու չափ հեռացել էր տեսադաշտից, նա սթափվեց, ասես ցրվեց շուրջը խտացող մշուշը և արցունքն աչքերին շտապեց պայուսակի ետևից: Նայում էի` ինչպես էր Նարեկը վազում գետի եզրով, իսկ աչքերիս առաջ ծառի հողոտ արմատներ հիշեցնող երակներն էին, ավելի հողոտ, ավելի ընդգծված էին թվում…
Երեկ առավոտյան, երբ մտքովս անցել էր եկեղեցի գնալ, զարմանալի հանդիպում եղավ: Նարեկը կանգնած էր իմ դիմաց` մինչև կոշիկները հասնող եկեղեցական սև զգեստը հագին: Նայում էի` չկարողանալով կտրել հայացքս, տարիներ էին անցել, ոչինչ չէր մնացել իմ ճանաչած Նարեկից. բարձրահասակ էր, նեղ ոսպնյակներով ակնոցն ու թավ մորուքը ծածկել էին դիմագծերը, չէի ճանաչի, եթե ինքը չճանաչեր, չմոտենար ինձ: Ձորում պատահածից հետո ոչ ոք չտեսավ նրան, այլևս չեկավ դասի, ասում էին` մայրը այլ դպրոց է տարել… Մեր կարճ խոսակցության ընթացքում հասցրի պատմել, որ գրող եմ, պատմվածքներ եմ գրում, չեմ հիշում էլ ինչ եմ ասել, հիշում եմ`անընդհատ կրկնում էի, թե որքան լավ է իր հետ զրուցելը, շնորհակալություն էի հայտնում: Ժպտում էր, զարմանում, թե ինչու եմ շնորհակալություն հայտնում, իսկ այդ պահին ասես մեծ բեռ էր ընկել ուսերիցս, և ես իրոք շնորհակալ էի նրան:
1,Ստեղծել կապակցություններ փակագծում տրված բառերը եզակի կամ հոգնակի թվով դնելով։
Ազգը հպարտանում է,մերոնք սիրում են,զորքը կռվում է,մտավորականությունը աջակցում է , Վարդանանքը մարտնչում են,դեղորայքը ստացվում է ,ավագանին ժամանում է,պապոնք ապրում են, համայնքը մասնակցում է,նախիրը բարձրանում է, ժողովուրդը դիմանում է,աշակերտությունը որոշում է։
Տիգրան Մեծին հաջորդեց նրա որդի` Արտավազդ Բ թագավորը (Ք.ա. 55-34թթ.), որի գահակալման տարիներին Մեծ Հայքը հայտնվել էր պարթեւա-հռոմեական սուր զինաբախումների ոլորտում: Նա երկրի անկախության ու անվտանգության ապահովման հուսալի միջոց դարձրեց պատերազմող տերությունների միջեւ խուսանավելու քաղաքականությունը` ըստ իրավիճակի թելադրման հարելով մերթ մեկին, մերթ մյուսին: Հայաստանը թե Հռոմի, թե Պարթեւստանի համար ուներ ռազմական եւ տնտեսական կարեւոր նշանակություն: Հայկական լեռնաշխարհն իր բարձրադիր դիրքով ուներ առաջնակարգ ռազմավարական նշանակություն, այստեղով էին անցնում արեւելք-արեւմուտք, հյուսիս-հարավ ռազմական ու տնտեսական կարեւոր մայրուղիները: Իր ռազմական ու տնտեսական հզորությամբ Հայաստանը Պարթեւստանից ու Հռոմից հետո երրորդ ուժն էր տարածաշրջանում, եւ նրա հետ դաշինքից էր կախված այդ տերությունների հաղթանակը կամ պարտությունը:Ք.ա. 60 թ. Հռոմում ստեղծվեց առաջին եռապետությունը: Երեք նշանավոր զորավարները` Հուլիոս Կեսարը, Գնեոս Պոմպեոսը եւ Մարկոս Կրասոսը Հռոմի ընդարձակածավալ նահանգների կառավարումը բաժանեցին իրենց միջեւ: Հռոմի արեւելյան շրջանների կառավարումն անցավ Կրասոսին: Ք.ա. 53թ. Մարկոս Կրասոսը խոշոր արշավանք կազմակերպեց գլխավոր հակառակորդ Պարթեւստանի դեմ եւ օգնական զորքեր պահանջեց դաշնակից Հայաստանից:Տեղեկանալով այդ մասին` պարթեւական արքա Օրոդեսը իր բանակը բաժանեց երկու մասի. ինքը որոշեց արշավել Հայաստան, իսկ Սուրեն զորավարին ուղարկեց Միջագետք` հռոմեացիների դեմ:Արտավազդ Բ-ն Կրասոսին առաջարկեց արշավանքն իրականացնել Հայաստանի հարավի լեռնային շրջաններով` խոստանալով տրամադրել 10.000 հեծյալ եւ 30.000 հետեւակ զորք: Դրա շնորհիվ հռոմեական լեգեոնները կխուսափեին պարթեւական բանակի հիմնական հարվածային ուժը հանդիսացող հեծելազորի հանկարծակի հարձակումներից բաց տափաստաններում, իսկ Հայաստանը զերծ կմնար պարթեւների ներխուժման վտանգից:Կրասոսը մերժեց Հայոց արքայի ծրագիրը եւ որոշեց արշավել Միջագետքի տափաստաններով:Նման պայմաններում Արտավազդը ճիշտ որոշում ընդունեց եւ դաշինք կնքեց Օրոդեսի հետ, որն ամրապնդվեց Արտավազդի քրոջ եւ պարթեւ թագաժառանգ Բակուրի ամուսնությամբ:Ք.ա. 53 թ. մայիսի 6-ին Խառանի ճակատամարտում պարթեւական զորավար Սուրենը գլխովին ջախջախեց հռոմեական բանակը, իսկ սպանված Կրասոսի գլուխն ուղարկեց Արտաշատ, ուր այդ ժամանակ գտնվում էր Օրոդեսը:Սուրհանդակը տեղ հասավ այն ժամանակ, երբ Արտավազդ Բ-ն եւ Օրոդեսը Արտաշատի թատրոնում դիտում էին հույն դրամատուրգ Եվրիպիդեսի «Բաքոսուհիներ» ողբերգությունը, եւ Կրասոսի գլուխը նետեց արքաների ոտքերի առաջ:Նման անփառունակ վախճան ունեցավ Կրասոսը, որը փորձում էր Արեւելքի երկրների նվաճումով հարստանալ Լուկուլլոսի եւ փառքի հասնել Պոմպեոսի պես:Հայ-պարթեւական ուժերը հռոմեացիներին վտարեցին Ասորիքից, Փյունիկիայից, Պաղեստինից: Տեղի բնակչությունը որպես ազատարարներ էր ընդունում նրանց, քանի որ դժգոհ էին Հռոմի դաժան կեղեքումներից եւ դեռ չէին մոռացել Տիգրան Մեծի օրոք ունեցած արտոնությունները:Հայ-պարթեւական զորքերի հաջողություններին նպաստեց նաեւ այն, որ Կրասոսի մահից հետո Հռոմում եռապետությունը կազմալուծվեց, եւ շուտով քաղաքացիական պատերազմ սկսվեց Կեսարի եւ Պոմպեոսի միջեւ:Ք.ա. 43թ. Հռոմում երկրորդ եռապետությունը ստեղծեցին Մարկոս Անտոնիոսը, Օգոստոս Օկտավիանոսը եւ Մարկոս Լեպիդոսը:Անտոնիոսը ստացավ Արեւելքի երկրները եւ ամուսնացավ Եգիպտոսի թագուհի Կլեոպատրայի հետ: Ք.ա. 36 թ. Պարթեւստանի դեմ խոշոր արշավանք կազմակերպեց Մարկոս Անտոնիոսը: Հաշվի առնելով Կրասոսի դառը փորձը, նա որոշեց արշավել Հայաստանի տարածքով եւ Արտավազդ Բ-ից պահանջեց աջակցել իրեն:Ք.ա. 37 թ. մահացել էին Օրոդեսը եւ Բակուրը, Պարթեւստանում գահակալական արյունահեղ պայքարից հետո գահ էր բարձրացել Հրահատ Դ-ն:Այդ ժամանակ սրվել էին նաեւ հայ-պարթեւական հարաբերությունները, որը հաշվի առավ Անտոնիոսը` օգնական զորքեր խնդրեց Հայոց արքայից:Արտավազդ Բ-ն ստիպված համաձայնեց օգնել հռոմեացիներին, սակայն տրամադրեց միայն փոքրաթիվ ուժեր:Անտոնիոսը 100.000-ոց բանակով սկզբում ներխուժեց պարթեւների դաշնակից Ատրպատականի թագավորություն: Սակայն պարթեւական հեծելազորը կարողացավ ոչնչացնել հռոմեացիների պաշարողական տեխնիկան, որի հետեւանքով արշավանքը ձախողման դատապարտվեց:Անտոնիոսը, դեռ Պարթեւստան չմտած, հսկայական կորուստներ ունեցավ, եւ նրա զորքի մնացորդները փրկվեցին Հայաստան մտնելով եւ Արտավազդից օժանդակություն ստանալու շնորհիվ:Անտոնիոսի հեղինակությանը ծանր հարված էր այդ պարտությունը, եւ որպես իր արշավանքի ձախողման գլխավոր մեղավոր նա փորձեց ներկայացնել Արտավազդին եւ ցանկանում էր խաբեությամբ ձերբակալել նրան:Այդ փորձերի ձախողումից հետո, օգտվելով հայ-պարթեւական հարաբերությունների վատթարացումից, որի պատճառներից մեկը հայ-հռոմեական համագործակցությունն էր, Անտոնիոսը Ք.ա. 34թ. գարնանը խոշոր ուժերով ներխուժեց Մեծ Հայք: Երկիրը ավերածություններից փրկելու հույսով Հայոց արքան որոշեց բանակցություններ սկսել Անտոնիոսի հետ, սակայն վերջինս գերեվարեց Արտավազդին եւ տարավ Ալեքսանդրիա` իր կնոջ` Եգիպտոսի Կլեոպատրա թագուհու մոտ:Արտավազդին եւ նրա ընտանիքին խոստացան ազատ թողնել, եթե հաղթահանդեսի ժամանակ խոնարհվեին Կլեոպատրայի առաջ: Սակայն Արտավազդն իրեն պահեց արքայավայել եւ գլուխը բարձր պահելով անցավ թագուհու առջեւից, որը մեծ տպավորություն գործեց ներկաների վրա: Նրան հետագայում մահապատժի ենթարկեցին:Ք.ա. 31 թ. Օկտավիանոսը Ակտիումի ծովային ճակատամարտում պարտության մատնեց Անտոնիոսին ու Կլեոպատրային, որոնք ինքնասպանություն գործեցին:Օգտվելով նպաստավոր իրավիճակից, Արտավազդ Բ-ի որդին` Արտաշեսը, պարթեւների աջակցությամբ ազատագրեց Մեծ Հայքը եւ հռչակվեց թագավոր:Արտաշես Բ-բ (Ք.ա. 30-20 թթ.) նաեւ ջախջախեց հռոմեացիների հետ համագործակցող Ատրպատականի թագավոր Արտավազդ Մեդացուն, իսկ Ատրպատականը միացրեց Հայոց թագավորությանը: Արտաշես Բ-ն կրում էր «արքայից արքա» տիտղոսը, վարում էր անկախ եւ ընդգծված հակահռոմեական քաղաքականություն:Հռոմը, հաշվի առնելով Կրասոսի եւ Անտոնիոսի պարտությունների դառը փորձը, շուրջ 10 տարի չհամարձակվեց պատերազմել հայ-պարթեւական միացյալ ուժերի դեմ:Օգոստոս Օկտավիանոսը, որը Ք.ա. 27 թ. հռչակվեց Հռոմի առաջին կայսր, խոստումների, կաշառքների ու դավերի միջոցով վարում էր Մեծ Հայքն իր ավանդական դաշնակիցներից մեկուսացնելու, այն թշնամի դրացիներով օղակելու եւ հայ ավագանուն պառակտելու քաղաքականություն:Նա կարողացավ Մեծ Հայքի հետ թշնամացնել Փոքր Հայքին, որի թագավոր էր կարգվել Արտավազդ Մեդացին, Կապադովկիային, Պոնտոսին, իբերական եւ աղվանական ցեղերին:Ք.ա. 20թ. Օգոստոս կայսրը խոշոր ուժերով ժամանեց Ասորիք եւ գահակալական կռիվներում թուլացած պարթեւներին հարկադրեց կնքել պայմանագիր, որով արձակվեցին Հռոմի ձեռքերը Մեծ Հայքի թագավորության դեմ:Նույն թվականին հռոմեական զորքերը ներխուժեցին Մեծ Հայք: Հուսալքված եւ Հռոմի սադրանքներից դրդված հայ ավագանու որոշ ներկայացուցիչներ, հզոր թշնամու դեմ պատերազմից խուսափելու եւ պետական անկախությունը չկորցնելու հույսերով, դավադրաբար սպանեցին Արտաշես Բ-ին եւ համաձայնեցին գահը հանձնել նրա եղբորը՝ երկար տարիներ Հռոմում պատանդ մնացած Տիգրան Գ-ին (Ք.ա. 20-9թթ.): Միաժամանակ Մեծ Հայքից անջատվեց Ատրպատականը:Տիգրան Գ-ն գահակալման վերջին տարիներին գրեթե ձերբազատվեց Հռոմի միջամտություններից, մերձեցավ Պարթեւստանին եւ սկսեց իր դրամները հատել պահլավերեն մակագրություններով:Տիգրան Գ-ին հաջորդեց որդին` Տիգրան Դ-ն (Ք.ա. 9-1թթ.):Հռոմի միջամտությամբ Ք.ա. 5-3 թթ. Հայոց գահին տիրեց Տիգրան Գ-ի եղբայր Արտավազդ Գ-ն, սակայն շուտով տապալվեց եւ գահը կրկին անցավ Տիգրան Դ-ին: Նա զոհվեց 1թ. կովկասյան լեռնականների դեմ մղած ճակատամարտում:Տիգրան Դ-ի մահով վերացավ Արտաշեսյան արքայատոհմը (Ք.ա 189 – 1թթ.):Այս դինաստիայի օրոք Հայաստանը հասել էր առավելագույն հզորության, նույնիսկ մի կարճ ժամանակով վերածվել հզոր կայսրության: Արտաշեսյանների օրոք երկրի պետական կառուցվածքը մեծապես ամրապնդվել էր, եւ հետագայում Հայոց թագավորությունը վերացնելու Հռոմի ջանքերը բախվեցին համառ դիմադրության եւ մատնվեցին անհաջողության:
Մեկից մեկ, հինգ հարկանի, մեկ երրորդ, հինգմետրանոց, չորս-չորս, յոթանասուներեք, իննսունհինգ, երկու հազար տասնվեց, քառօրյա,քառյակ,եռաժանի, տասական, վաթսունյոթերորդ, եռօրյա, հարյուր քսանվեց, հինգհազարանոց, քսան քսանհինգ,երեքմետրանոց, չորս հազար հինգ հարյուր իննսունինը, տասնամյակ,երեքից չորս, հինգ հազար քառասուն։
Արաքս գետը սկիզբ է առնում Բյուրակնի բարձրավանդակի աղբյուրներից, հոսում դեպի հյուսիս, այնուհետև արևելք,ապա, ճեղքելով Հայկական Պար լեռնաշղթան դուրս է գալիս Բասենի դաշտ ։Փայտակարանը Մեծ Հայքի տասնմեկերորդ նահանգն է Կուր և Երասխ գետերի ստորին հոսանքի
